معرفی معماران به نام دوره پهلوی :

کریم طاهر زاده بهزاد تبریزی:

جزء اولین دانشجویان اعزامی به آلمان جهت تحصیل در رشته معماری بود -رضا شاه از او دعوت کرد که به ایران بیاید و به معماری ایران خدمت کند او نیز درس دکترا را رها کرده و به ایران باز می گردد- در آلمان اولین کتاب هنر معماری ایران را می نویسد با نام «سرآمدان هنر» -در ایران او دعوت به طراحی آرامگاه فردوسی می شود- او طرحی می دهد شبیه مقبره حافظ سپس آندره گدار طرح مقبره فردوسی را میدهد که شکل هرمی دارد، هرم پله پله ای بود پس از ساخت از طرف انجمن آثار ملی مورد اعتراض قرار می گیرد و تخریب می شود. دوباره به کریم طاهر زاده بهزاد پیشنهاد می شود او نیز طرح کنونی را با الهام از مقبره کورش به شکل یک مستطبه ایجاد شود و سپس یک فرم مکعب شکل برای مقبره در نظر می گیرد در داخل آن از ستونها تخت جمشید استفاده می کند -کریم طاهر زاده بهزاد نیز جز معماران نئوکلاسیک قرار می گیرد- ابتدا فضای مقبره فضای خیلی کوچکی بود در سال 1335 تا 1340 انجمن آثار ملی فضای مقبره را توسط هوشنگ سیحون گسترش داد و به فضایی در حدود 15×15 تبدیل گشت.

   از دیگر کارهای کریم طاهر زاده بهزاد طراحی بیمارستان شاه رضای مشهد است در این پروژه 1و4 ستون شبیه ستون تخت جمشید به وجود می آورد و یک گنبد روی آن قرار می دهد و این حجم به عنوان ورودی قرار می گیرد و این اولین بار بود که ورودی اینگونه تعریف می شد.

وارتان آوانسیان:

   او نیز در خارج از ایران تحصیل کرد. چندین حوزه فعالیت داشت هم معماری هم نویسندگی و هم در حوزه انژیوهای معماری. او در سال 1325 اولین انژیوی معماری را تأسیس می کند (انجمن آرشیتکت های دیپلمه) هوشنگ سیحون ،آندره گدار و .... عضو این انجمن بودند. اولین مجله معماری ایران را وارتان تحت عنوان«مجله آرشیتکت» پایه گذاری می کند 1325 این مجله به سردبیری وارتان تأسیس می شود و پنج،شش دوره چاپ می شود بعد مدتی چاپ نمی شود سپس در دهه 40 مجله دیگری به نام «معماری نوین» تأسیس می کند. او به معماری مدرن گرایش داشت و تخصص ویژه ای در طراحی کنجهای ساختمان داشت (پخ وارتانی مشهور است) از کارهای او سینما نیاگارای قبلی و سینما رودکی کنونی که جدیداً بازسازی شده ویژگی جالب این طرح عدم تزئینات است پیش فضای ورودی دارد و بخشی از فضای معماری را به شهر داده است. در شهر تهران اکثراً سقفها شیب دار بود -ایستگاه راه آهن تهران توسط شرکت مهندسین مشاور کام ساکس که ازمهندسین آلمانی متشکل شده بود- با رویکرد مدرنیسیتی ساخته شده، ایستگاه راه آهن مشهد با الهام ازمعماری لوکوربوزیه ساخته شده است.

محمد علی فروغی:

   وزیر فرهنگ دولت رضا شاه بود . او فردی تاثیر گذار بود بر معماری معاصر کشور پسر او محسن فروغی در خارج از کشور به تحصیل معماری پرداخت و پس از بازگشت پروژه های مهمی را انجام داد از قبیل: هتل هیلتون (هتل استقلال کنونی) در چهار راه پارک وی با رویکرد معماری مدرن ساخت از دیگر کارهای او فرودگاه مهر آباد تهران است طراحی مقبره سعدی از دیگر کارهای اوست. در این پروژه به معماری باستانی ایران رو آورده (رواق ،گنبد ،برهم زدن تقارن ،در مقبره سعدی انجام داد )

هوشنگ سیحون:

او بسیار در ترسیم کروکی تبحر داشت -آقایان دکتر علی اکبر صارمی، محمد قهوه ای از شاگردان او بودند- هوشنگ سیحون شخصیت با نفوذی در دولت بود بهایی بود و چند سال عضو شورای شهر تهران بود نقاش بسیار زبردستی بود، قبل از انقلاب در فرانسه نمایشگاهی از کارهای او و پابلو پیکاسو برپا شد سبکی در نقاشی به وجد آورد به نام نقاشی خط که با استفاده از خطوط نقاشی کشیده می شود اوگرایش نئوکلاسیک داشت.

   مجموعه آرامگاه ابوعلی سینا در همدان، آرامگاه نادرشاه در مشهد، آرامگاه کمال الملک از کارهای اوست ویلای مسکونی نیز به تعداد زیادی طراحی کرده است.

   مقبره ابوعلی سینا همدان، از سنگ گرانیت همدان ساخته شده است این یک طبقه است و بام آن قابل استفاده است. رواق ورودی ستوندار که ورودی ساختمان است پلان آن مدرنیستی است آرامگاه ابوعلی سینا دارای کتابخانه و نمایشگاه گالری است مقبره با 12 ستون تعریف شده است که به زاویه 30 درجه از مرکز شعاع یک دایره قرار گرفته اند

   در حیاط پلکانی دارد که به سقف دست می یابد و از بیرون 2رمپ موجود دارد که بالای سقف می رود بخش عظیمی از سقف خاک است که بتوان روی آن درختکاری انجام داد هندسه و تناسبات طلایی درآن رعایت شده است. بخش المان آن از گنبد کاووس (قابوس) در استان گلستان الهام گرفته شده است. المان دارای 12 پره بتنی است محل اتصال ستون به کف دارای جزئیات خاصی است قطعات پلاستیکی قرار داده تا در هنگام زلزله حرکت داشته باشد و به راحتی تخریب نشود. تقریباً معمار سعی نموده که تمامی جزئیات را نیز با دقت اجرا نماید، حوض سنگی، مسیر جوی آب، جنس دیواره بنا و حتی ستونهای قطور ردیف ورودی به بخش داخلی(به تعداد ده ستون) همگی با دقت و فکر معمار طراحی و اجرا شده است.

  این بنا به مناسبت هزارمین سال تولد بوعلی(1330) به وجود آمد که توسط((انجمن آثار ملی )) سرپرستی می شد. تمام عوامل بنا از اشکال هندسی و نمادین فراوان تشکیل شده و هرکدام مفهوم خاص خود را دارند .مربع پایه و اساس این بنا است.خود آرامگاه در وسط تالاری مربع شکل قرارگرفته که پله مدور و پایه های دوازده گانه برج یادبود بدور دایره پله مزار را احاطه کرده اند .شکل بنا از خارج دارای دو قسمت است یکی قسمت زیرین که در بر گیرنده ورودی- مقبره- کتابخانه- تالار اجتماعات- و پذیرایی است و دیگر قسمت بالا که برج یادبود بنا است در میان باغی در اطراف آن قسمت زیرین بنا از طرف ورودی دارای ایوانی است که با ده ستون که هر ستون علامت یک قرن است و ده قرن اشاره به هزاره بوعلی است .از طرف دیگر بوعلی دانشمندی است بلند پایه با دانشهای متعدد فلسفه حکمت پزشکی موسیقی کیمیا وغیره که بعضی او را متفکر دوازده دانش دانسته اند.

   ستون بندی و دیوار پر در قسمت زیرین نمای اصلی اشاره ای است به معماری یونان قدیم و برج دوازده ترک در بالا از طرفی اشاره به بنای همزمان بوعلی یعنی گنبد قابوس است و از طرف دیگر دانش های دوازده گانه بوعلی را تداعی میکند.همچنین فلسفه ایران را بر پر پایه فلسفه یونان نشان می دهد. این ایوان 10 ستونی و برج بتنی باز مجموعا در نما در داخل یک مربع بزرگ با ضلع 5/28 متر جا گرفته که البته خود مربع دیده نمی شود ولی ضلع افقی آن کف ایوان و ضلع عمودی از کف زمین تا راس برج است و نماد انسان ایستاده با دستهای گشاده را که خود بوعلی است تداعی میکند. یعنی انسانی در راه کمال و کمال دانش .همچنین از مشتقات این مربع خطوط مهم نماد در منتهی الیه به دست میآید .با دقت به جزییات این بنا به توجه می شود که شکل مربع چه در نقشه و چه در نما به صورت مختلف به کار رفته است . از جمله در قسمت ورودی پنجره ها ی کتابخانه و سالن اجتماع هرکدام دارای سه قسمت مربعی شکل هستند که باز هم با شبکه های سنگی مربع به اجزای کوچکتر تقسیم شده اند سقف ایوان در فاصله ستونها دارای فرو رفتگی مربع شکل است. چراغها از اجزای مربع ساخته شده است . تالار آرامگاه نقشه مربع دارد. خود سنگ مزار در داخل یک مربع مرمری جا گرفته در بالا مصطبه برج یادبود مربعی شکل است. استل برتری(مکعب چهارگوش) وسط آن مربع است و اقطارش در قسمت پوشش چهار مثلث به وجود آورده اند که راس آنها بالاترین نقطه ((استل)) است.درهای ورودی با جزییات بزرگ و کوچک مربع ساخته شده اند .به طور کلی بیش از 500 مربع با ابعاد و موقعیتهای مختلف در این بنا گنجیده شده که قبلا به خواص هندسی و نمادین آن اشاره کردیم .طراحی که در سطح پایین یعنی همکف و چه در سطح بالا که تماما خاکریز شده بر اساس باغ ایرانی با سنگ آب یک پارچه از سنگ خارا و چشمه سارهای مخصوص انجام گرفته است .ساختمان تماما از سنگ خارای همدان و برج یادبود و پوشش ها تماما از بتن مسلح نمایان ساخته شده است .

   مساحت اراضی محوطه  مقبره حدود هفت هزار متر مربع است. طول بنای آرامگاه 64 متر و رو به خیابان بوعلی است و نمای آن از سنگ خارا پوشیده شده است. سطح حیاط با سه پله سراسری به ایوان متصل است. ایوان به طول 30 متر و عرض 3 متر در شرق ساختمان قرار دارد.10 ستون به ارتفاع 1/4 متر به صورت کم و بیش مخروطی (قطر پایین ستونها 95 سانتی متر و در بالا 75 سانتی متر ) ساخته شده است.نمای کلی ایوان یادآور معابد باستانی است و تمثیل عدد 10 برای هزاره ابن سینا طراحی شده است. ایوان با دری به ارتفاع 24/3 متر و عرض 9/1 متر به سرسرای آرامگاه متصل است.طول سرسرا 8/8 متر و عرض آن 3/6 متر به ارتفاع 19/4 متر طراحی شده است.در طرف راست و چپ سرسرا سنگ قبر قدیم ابوعلی سینا و ابوسعید دخدوک بر روی پایه هایی از سنگ خارا قرار دارد .

   محوطه اصلی مقبره چهارگوش و هر ضلع آن 5/11 متر  ومساحت آن 5/132 مترمربع است. دوازده پایه برج آرامگاه در این محوطه چهار گوش قرار دارد و قبر ابن سینا در میان پایه های برج محصور است .در دو طرف سرسرا دو تالار قرار دارد یکی در جنوب که تالار سخنرانی و اجتماعات است .و یکی در شمال که کتابخانه آرامگاه است. طول تالار کتابخانه 45/9 متر وعرض آن 75/5 متر است و بر دیوار شرقی آن سه پنجره به طول و عرض 88/1 متر طراحی و تعبیه شده است. در سمت غرب تالار کتابخانه مخزن کتاب به طول 45/9 متر و عرض 15/2 متر طراحی شده است. در قسمت جنوب شرقی ساختمان پلکانی تعبیه شده است که رو به جنوب بالا می رود و پس از رسیدن به یک پاگرد  رو به شمال یعنی در جهت مخالف پلکان اول بالا می رود و به محوطه بالای آرامگاه می رسد. این پلکان 32 پله دارد.

   همچنین دو پلکان در سمت جنوب ساختمان و انتهای جبهه اصلی بنا قرار گرفته که هر کدام 34 پله دارد. این سه پلکان به سطح فوقانی ساختمان منتهی می شود. سطح فوقانی ساختمان به مساحت 1480 متر مربع با دیوارهایی به ارتفاع 85 سانتی متر و قطر 75 سانتی متر محصور و محدود شده است. برج دوازده ترک آرامگاه 23 متر از روی سقف مقبره و 5/28 متر از کف بنا ارتفاع دارد.

آرامگاه نادرشاه در مشهد: در ادامه ساخت و سازهای انجمن آثار ملی طرح مقبره نادر شاه در اسفند ماه 1333 به مسابقه گذارده شد. در مرداد ماه 1334 طرح هوشنگ سیحون برنده مسابقه اعلام شد. طرح هوشنگ سیحون در جلسه آبان 1334 شورای هنرهای زیبای دانشگاه تهران به سرپرستی محسن فروغی تأیید و برای ساخت به انجمن آثار ملی معرفی گردید. همزمان با ساخت مقبره طرح مجسمه نادر شاه به استاد ابوالحسن صدیقی سفارش داده شد. طبق گزارش انجمن آثار ملی صدیقی موظف شد مجسمه نادر شاه سوار بر اسب را در محل مشخص شده در طرح هوشنگ سیحون نصب کند.

   انجمن آثار ملی بعد از بررسی مناقصه شرکتهای پیمانکار ی در مهر 1335 عملیات ساختمانی بنای آرامگاه نادر و عمارت فرعی و محوطه سازی آن را به شرکت ساختمانی کا.ژ.ت واگذار کرد.

   بنای آرامگاه از قسمت مرکزی یعنی محل تدفین نادر شاه و دو تالار موزه به نام موزه اسلحه دوره های مختلف تاریخ ایران و دیگری موزه اسلحه و آثار مربوط به دوران نادر شاه تشکیل شده است.

سیحون در مورد ایده اصلی طرح مقبره نادر می نویسد:

   "بنای یادبود دیگر ساختمان آرامگاه نادر شاه است در مشهد شامل تالار مقبره دو موزه یکی برای جنگ افزار زمان نادر و یکی جهت اسلحه زمان قبل از نادر و برج مرتفعی برای برپا کردن مجموعه مجسمه نادر سوار بر اسب و قزلباشها که اشاره به سپاهیان نادر است". این ساختمان بر اساس دو شکل اصلی هندسی یعنی مربع و مثلث طراحی شده است و طرح راهنما مبنای آنرا تشکیل می دهد که 42 سال پیش در مشهد و کلا از سنگ خارا ی مشهد با قطعات بزرگ اشاره به صلابت و عظمت نادر شاه به وجود آمده است.

   تالار آرامگاه به شکل مربع از دو دیوار قرمز رنگ سنگی بسته و دو قسمت ستون بندی باز تشکیل شده است که سنگ مزار نادر در  گوشه این مربع در پناه دو دیوار جا دارد و به طرف بیرون نگاه میکند. این زاویه و پناه و باز بودن تالار حالت صحنه جنگ و دفاع و حمله را تداعی می کند. رنگ قرمز دو دیوار به مفهوم جنگ است و برجستگیهای با ابعاد متفاوت سنگی که از دو دیوار بیرون آمده اند نبردهای مختلف نادر را نشان می دهد.

   پوشش بنا تماما از بتن مسلح نمایا ن انجام شده است. در تالار آرامگاه یک پوشش مربع شکل بزرگ با تراشهای مثلثی از داخل و بیرون و مرتفعتر از قسمتهای دیگر طوری ساخته شده که چهار مثلث بزرگ مشرف به ستون های هشت گانه داخل تالار با نقش هندسی مخصوص از سنگ مرمر نازک یزد نور زرد رنگ ملایمی به داخل آرامگاه پخش می کنند .درهای فلزی داخل برای موزه ها و فضای زیر برج و همچنین نرده های دور تا دور باغ شکل تبرزین نادر را تداعی می کنند.

   مساحت کلی آرامگاه و باغ حدود 14 هزار متر مربع است. باغ از چهار طرف به چهار خیابان متصل است و دیواری با سنگ گرانیت و با تلفیق نرده های آهنی به نقش تبرزین دور مقبره کشیده شده است.

بنای اصلی آرامگاه به مساحت 12 هزار متر مربع سه ایوان شرقی جنوبی و  غربی متصل به یکدیگر و سه راهرو و پله دارد. اصل بنا چهار قسمت دارد: تالاری به طول و عرض 5/15 در 4/8 متر که هفت پنجره بزرگ به طرف جنوب دارد. فضای اصلی مقبره 15 در 15 متر و دو طرف آن به عرض تقریبی 4 متر و ارتفاع 5/2 متر است. 16 ستون یکپارچه سنگی به ارتفاع 26/2 متر در اطراف مقبره قرار دارد. سقف مقبره بیش از 6 متر ارتفاع دارد. قبر نادر در گوشه آن قرار گرفته و دیوار اطراف مقبره ا ز مرمر قرمز رنگ ساخته شده است.

یادمان مقبره خیام نیشابوری:

تقویم جلالی کنونی ما از ابداعات خیام است. سیحون با الهام از اندیشه های نجومی و کیهان شناسی خیام این المان را طراحی کرد. این المان کاملاً بتنی است و درون آن کاشیکاری با روش خاصی انجام شده که در آن خط شکسته نستعلیق را در کاشیکاری استفاده کرده است.

   مقبره عطار نیشابوری با استفاده از قوس های نیم بیض و بیضوی ساسانی طاق زنی انجام داده و با استفاده از طرح مدرن کاشیکای به وجود آمده طرح تشکیل شده از 3 قوسی که به یکدیگر متصلند و هندسه ویژه ای را به وجود آورد.

نیکلای مارکوف:

معماری خارجی است که به ایران وارد شد. او اهل روسیه است. خانواده او در قتل عام ترکیه به ایران مهاجرت کرد معروفترین کار او دبیرستان البرز تهران است نام اصلی آن (کالج امریکایی ها در تهران) بود الگوی ساخت آن U شکل است با الهام از بناهای آموزشی اروپا ساخته شده اما در طراحی آن از المانهای معماری ایران استفاده شده دارای قوس جناغی و فرم ایوانها و پنجره ها همه الهام گرفته از معماری گذشته ایراناست. مارکوف نیز از معماران نئوکلاسیک است.

از آثار او می توان به ساختمان پست تهران در مجاور خیابان سپه قبلی و خیابان خمینی کنونی واقع شده اشاره نمود. این ساختمان چند سال پیش بازسازی شده و اکنون موزه پست است.

   در این پروژه نیز از المانهای معماری ایران استفاده کرده استفاده از ستونهایی شبیه تخت جمشید اما با آجر. کارخانه قند کرج نیز یکی دیگر از دیگر کارهای این  معمار است.

برگرفته از فصل هفتم پایان نامه ارشد خسرو پورجوان

استفاده از مطالب با ذکر منبع بلامانع است